متفکرانی که به تنظیم قواعد و اصول مطالعه پرداخته اند هر یک بر مبنای شیوه هایی که مروج آن بوده اندبه گونه ای خاص مراحل نظام مطالعه را پیشنهاد کرده اند که وجه اشتراک این نظام ها بسیار بیشتر و عمیق تر از وجوه افتراق انها می باشد و گوناگونی نظام ها به میزان تاکیداتی است که در هر نظام بر مراحل مختلف نظام های مطالعه صورت می گیرد. نظام های مطالعه ای که در سطح جهان مورد عمل قرار می گیرد بر اساس حروف انگلیسی  هر یک از مراحل ان تحت عناوین RQRSTC  و PQ5R  نامیده می شود.

– مراحل سیستم مطالعهء PQ5R عبارتست از REVIEW (برسی اولیه)،      QUESTION (سوال گذاری) ،READ (مطالعهء اصلی) RECORD ( یادداشت کردن)،RECITATION )بازخوانی)،REFLECT ،(امتحان از خود)، REVIEW (مرور) .

– مراحل سیستم مطالعه PQRSTC عبارتست از PRVIEW (برسی اولیه) ،  QUESTION (سوال گذاری)، READ(مطالعه اصلی)، SELF- RECITATION (بازخوانی ذهنی خود)، TEST(امتحان) ، CONTINUATION (مطالعهء مستمر).

تمایز این نظام ها بر حسب تاکید بر هر یک از مراحل و شیوهء عمل انست هر نظامی میزانی از بازدهی را به دنبال دارد بیشترین بازدهی تنها بر مبنای نظام مطالعهء برتر حاصل خواهد شد.

نظام مطالعهء برتر:

مراحل نظام مطالعهء برتردر سه بخش پیوسته و نا گسستنی انجام می گیرد:

الف: بخش پیش مطالعه

ب: بخش حین مطالعه

ج: بخش پس مطالعه

الف- بخش پیش مطالعه :

به منظور کسب امادگی برای برای انجام مطالعهء اصلی طراحی گردیده استکه با انجان آن همچون ورزشکاری که با نرمش و گرم کردن خود امکامن بهره برداری بهینه از فرصتها  را برای خود فراهم می کند شرایطی را پدید می آورد که از بروز افاتی همچون حواس پرتی –خستگی-بی علاقگی-عدم درک و …جلوگیری می شودو به تقویت عامل دقت و توجه به تمرکز حواس دامن می زند و زمینهء مطلوب برای افزایش یادگیری و بهره وری در حین مطالعه اصلی فراهم می گردد.مراحلی که طی این بخش در مدت 2 تا 6 دقیقه قبل از مطالعهء اصلی انجام می گیرد دارای ارزش و تاثیرگذاری والایی می باشد:

1. بررسی اجما لی کل کتاب:

هنگامی که برای اولین بار به کتابی برخورد می کنیدو قصد مطالعهء آن را دارید به بررسی اجمالی آن در مدت 1 -2 دقیقه بپردازیدهدف از بررسی اجمالی کل کتاب ، آشنایی مقدماتی

و ایجاد ارتباط با کتاب است اوراق کتاب را به سرذعت ورق می زنیم و تاملی کوتاه بر تصاویر ،جداول ،نمودارها و فصل های مختلف کتاب می نماییم تا اولین نمای کلی از کتاب در ذهنمان جای گیرد همچنین نگاهی گذرا بر فهرست مطالب،مقدمه و پیشگفتار می اندازیم و آشنایی مقدماتی با نویسنده و آثار وی برقرارمی سازیمبدین ترتیب در مدت زمانی کمتر از 2 دقیقه نخستین گامهها در ارتباط با کتاب برداشته می شود.

2. بررسی اجما لی هر فصل :

هر زمان که قصد مطالعهء فصلی از کتاب را داریدبه بررسی اجمالی آن (فقط همان فصل نه تمامی فصول کتاب) در مدتی کمتر از 2 دقیقه بپردازید.بررسی اجمالی فصل مورد مطالعه موجب تقویت مبانی آشنایی و ارتباط با آن فصل می گرددو انجام مطالعه ای دلپذیر را نوید می دهددر این بررسی به تاویلی کوتاه از تصاویر-جداول،نمودارها،نکات برجسته-عنوانها- عناوین فرعی – عناوین وسط- نتیجه گیریو پرسشهای آن فصل می پردازیمو ضمناًاطلاع از این امر که فصل مورد مطالعه چند صفحه داردو چه مدت صرف مطالعهء آن خواهد شدکمک موثری برای شروع مطالعهءآن فصل خواهد بود.

3. سوال گذاری:

این بخش از مهمترین مراحل کل نظام مطالعه محسوب می شودسوال، ارتباط مستقیم با خلاقیت

و تفکر دارد و محصول ذهنهای خلاق می باشد.طرح سوال در هنگام مطالعه نیز می تواند به افزایش یادگیری ، بهره وری و درک زوایای پیدا و ناپیدا بیانجامد.مدت زمانی که برای طرح سوال اختصاص می یابد یک یا دو دقیقه است و لزومی به نوشتن سوالات در این مرحله نمی باشدبرای طرح سوال می توان پرسشهایی راکه در آن فصل نگاشته شده است از نظر گذرانده و یا خود اقدام به طرح سوال کنیم بدین منظورنگاه به تیترها-تیتر های فرعی و نکات برجسته –تیتر های وسط-تصاویر-جداول و نمودارها ، پرسشهای پیشنهادی را به ذهن متبادر می سازید.

ب – بخش حین مطالعه :

هنگامی میتوان به اجرای مراحل این بخش پرداخت که که مراحل پیش مطالعه طی شده باشد

در غیر اینصورت نمی توان به کسب بازدهی مطلوب نائل شده ( این بخش شامل 1-مطالعه و یادداشت برداری 2-بازنگری و باز خوانی برای رفع اشکال 3-بازیابی و سنجش خودمی باشدکه به توضیح هر یک خواهیم پرداخت:

1-مطالعه و یادداشت برداری :

 در این مرحله با سرعتی متناسب با متن به مطالعه می پردازیم بخش های ساده و تکراری و توضیحی را با سرعتی بیشتر و بخشهایی که سنگین تر و حاوی اطلاعات تازه است با سرعتی متعادل تر می خوانیم.به تدریج که به خواندن متن ادامه می دهیم نکات کلیدی را استخراج می کنیم و می نوسیم تا آنجایی که تمام شاخه های اصلی و نکات مرتبط به آن گنجانده شوداین نکات باید بیانگر تمامی متن مورد مطالعه باشد.

باید توجه شود که با کمترین کلمات بتوان مطالب بسیاری بازیابی کردبهترین زمان برای استخراج و نوشتن نکات کلیدی همزمان با مطالعهء اصلی است ثبت نکات کلیدی می تواند بلافاصله پس از درک نکتهء کلیدی و یا در پایان خواندن عبارتهای مرتبط با آن و یا در پایان خواند یک ا چند بند صورت گیرد.

2- بازنگری و باز خوانی برای رفع اشکال :

پس از مطالعهء متن به بازبینی یادداشتها و بازیابیمتن می پردازیم چنانچه به نقطهء مبهمی برخوردیم به رفع اشکال یا ابهام می پردازیم.

3- باز یابی و سنجش از خود :

در این مرحله به باز یابی و امتحان از خود می پردازیم بدین منظور بخشهای مختلف متن را در ذهن خود مرور کنیم و با طرح سوالاتی از خود در رابطه با مطالب آن از به خاطر سپاری کل مطالب و ثبت شکل آن درذهن اطمینان حاصل می کنیم .

پ- بخش پس از مطالعه :

از مراحل یادآوری و مرور به شمار می آیدکه دران حافظه مورد توجه است که کورتکس یا قشر خاکستری مغز فعال می گردد.مرحلهء مرور در چندین نوبت صورت می گیرد و اهمیت آن در افزایش زمان پایداری مطالب در حافظه است آنچه در مرحلهء مرور انجام می گیرد به معنای یادگیری مطالب نیست در این مرحله تنها اقدام به مرور و یادآوری مطالب میگرددمراحل قبل به یادسپاری تنها محدود به حافظه کوتاه مدت بوده است و برای ثبت و پایداری دائمی مطالب در حافظه نیاز به انتقال آن مطالب از حافظهء کوتاه مدت به حافظهء بلند مدت بوده است که این امر بواسطه مرور انجام می پذیردبه عبارت دیگر در مرحلهء  یادگیری  90% از کار و انرژی صورت پذیرفته است و یک گام دیگر مانده است تا تمامی آن 100 درصد اطلاعات کسب شده پایدار بماند.اگر در برداشتن این گام آخر سستی کنیم نتیجهء آن بر باد رفتن تمامی دستاوردها و زحمات خواهد بود،حافظهء کوتاه مدت قادر به نگهداری مطالب بیش از دو روز نمی باشدو تنها آن گروه از اطلاعات باقی خواهد ماند بصورت ارادی و آگاهانهیا غیر ارادی و ناخودآگاهانهبه حافظهء بلند مدت انتقال یافته باشد . نخستین مرور باید بلافاصله پس از درس باشد،بارهای پسین را می توان به اوقات دیگری یا زمانهای طولانی همچون یک روزه یا یک هفته و یا یک ماه آینده واگذار کرد.

بازخوانی در سطح بالانمودار فرضی مزایای مرور فاصله ای

مطالعه بر مبنای نظام مطالعهء برتر برداشتی بیشتر باصرف زمان و انرژی کمتر به همراه دارد وتوانی بی انتها را به ارمغان می اورد و دنیای پرفروغ را مقابل دیدگانمان هویدا می سازد.

برگرفته ازکتاب : یادگیری خلاق